Thành phố Hồ Chí Minh đang đặt mục tiêu chuyển đổi toàn bộ 400.000 tài xế công nghệ từ xe xăng sang xe điện trong ba năm tới. Đây là một mục tiêu đầy tham vọng, phù hợp với xu thế phát triển bền vững của các đô thị hiện đại. Tuy nhiên, nếu không có lộ trình hợp lý và chính sách hỗ trợ đồng bộ, việc chuyển đổi này có thể trở thành gánh nặng cho hàng trăm nghìn lao động vốn đã mong manh trước cơm áo gạo tiền.

Hiện tại, thành phố Hồ Chí Minh có khoảng 7,6 triệu xe máy và hơn 800.000 ô tô. Trong số đó, khoảng hơn 400.000 xe máy được sử dụng để chở khách và giao hàng qua các ứng dụng công nghệ. Mặc dù chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng số phương tiện, nhưng lại đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp thành phố vận hành thông suốt trong bối cảnh giao thông ngày càng quá tải.

Mỗi ngày, tài xế công nghệ rong ruổi trên đường từ sáng sớm đến tối muộn. Họ không chỉ đưa đón hành khách, giao hàng cho các doanh nghiệp thương mại điện tử mà còn góp phần giảm nhu cầu sở hữu xe cá nhân của người dân. Tuy nhiên, đây lại là nhóm lao động dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Thu nhập trung bình của tài xế công nghệ hiện chỉ khoảng 8,7 triệu đồng mỗi tháng, thấp hơn mức trung bình 10,9 triệu đồng của thành phố. Phần lớn trong số họ là lao động ngoại tỉnh, phải trang trải chi phí sinh hoạt đắt đỏ nên gần như không có tích lũy.

Một chiếc xe máy điện tiêu chuẩn hiện có giá cao hơn thu nhập trung bình hàng tháng của họ – một rào cản tài chính không nhỏ. Nếu bắt buộc chuyển đổi sang xe điện trong khi chưa có hỗ trợ cụ thể, nhiều người sẽ phải vay mượn hoặc bỏ nghề. Chính sách chuyển đổi, nếu thực hiện theo hướng bắt buộc, có thể tác động trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn người. Với nhiều tài xế, chiếc xe không chỉ là phương tiện mưu sinh mà còn là tài sản lớn nhất mà họ sở hữu.

Việc rời bỏ nghề không chỉ đẩy những lao động này vào cảnh khó khăn mà còn gây xáo trộn chuỗi dịch vụ vận tải – logistics vốn đang giúp thành phố vận hành trơn tru. Người tiêu dùng cũng sẽ bị ảnh hưởng khi dịch vụ giao hàng và chở khách bị gián đoạn.

Ở góc độ pháp lý, câu chuyện càng cần được cân nhắc thận trọng. Hiến pháp, Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư đều bảo vệ quyền tự do kinh doanh của các doanh nghiệp cung cấp nền tảng, trong khi xe máy xăng hiện vẫn là phương tiện hợp pháp theo Luật Giao thông đường bộ và Luật Bảo vệ môi trường. Một quyết định hành chính cứng nhắc có thể xung đột với các quy định hiện hành, đồng thời tạo ra rào cản tiếp cận việc làm đối với nhóm lao động yếu thế.

Thế giới đã có những kinh nghiệm thành công về chuyển đổi xe điện, điển hình là Thâm Quyến (Trung Quốc) và New Delhi (Ấn Độ). Thâm Quyến đã trợ cấp tối đa tương đương 7 triệu đồng cho mỗi xe điện hai bánh và thêm hơn 5 triệu đồng cho việc tiêu hủy xe xăng cũ. Tài xế công nghệ được vay ưu đãi, giảm 30% giá điện sạc và chính quyền còn miễn phí đất để lắp đặt trạm đổi pin tại các siêu thị, bãi đỗ xe.

New Delhi cũng áp dụng chính sách tương tự với mức trợ cấp từ 3 đến 9 triệu đồng mỗi xe, miễn phí đường bộ khoảng 600.000 đồng mỗi năm và hỗ trợ vay mua xe điện với lãi suất thấp. Chương trình FAME II của Ấn Độ dành tới hơn 60% ngân sách cho trợ giá mua xe và hơn 30% cho phát triển hạ tầng sạc.

Chuyển đổi sang phương tiện xanh là xu thế không thể đảo ngược, nhưng thành công hay thất bại phụ thuộc vào cách thực hiện. Một lộ trình mềm dẻo, nhân văn, đặt sinh kế người lao động vào trung tâm là điều kiện tiên quyết.

Các chuyên gia cho rằng, trước mắt, nên ưu tiên chuyển đổi với nhóm tài xế chạy toàn thời gian và xe đã sử dụng trên 10 – 12 năm, những đối tượng có tần suất di chuyển cao và gây phát thải lớn. Song song đó, cần đa dạng lựa chọn phương tiện, trong đó xe hybrid có thể là giải pháp trung gian, giúp giảm phát thải mà không tạo ra gánh nặng tài chính quá lớn.

Thành phố cũng cần tính đến các gói hỗ trợ tài chính như trợ giá trực tiếp, hỗ trợ tiêu hủy xe cũ và gói vay ưu đãi dành riêng cho tài xế công nghệ, đặc biệt là nhóm lao động ngoại tỉnh. Phát triển hạ tầng sạc đồng bộ tại các chợ, bến xe, siêu thị – những nơi tài xế thường xuyên lui tới – cũng là bước đi cấp thiết.

Giấc mơ về một thành phố xanh sẽ không thể thành hiện thực nếu những người trực tiếp tham gia vận hành đô thị bị ra rìa. Một chính sách có lý, có tình, có lộ trình rõ ràng sẽ vừa giúp bảo vệ môi trường, vừa đảm bảo sinh kế cho người lao động, đồng thời tạo cơ hội phát triển công nghiệp xanh trong nước.

Nếu TP. HCM làm tốt, biết đâu trong vài năm tới, thành phố này sẽ được nhắc đến như một biểu tượng giao thông xanh của cả nước, thậm chí là cả khu vực Đông Nam Á trong tư cách một thành phố không chỉ năng động, sôi động mà còn đáng sống.

TP.HCM đang tích cực triển khai các đề án nhằm chuyển đổi sang các loại hình giao thông bền vững hơn, giảm thiểu ô nhiễm không khí do phát thải từ phương tiện giao thông. Với vai trò là đầu tàu kinh tế và đô thị đông dân nhất, TP.HCM đang đối mặt với những thách thức môi trường và áp lực từ biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.

Nhằm giải quyết những thách thức này, TP.HCM quyết liệt đẩy mạnh xu hướng chuyển đổi xanh, xem đây là một chiến lược then chốt để phát triển bền vững, nâng cao chất lượng sống cho người dân và hiện thực hóa các cam kết quốc gia. Mới đây, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đã có đề xuất chuyển đổi 400.000 xe máy xăng sang xe máy điện cho tài xế công nghệ trong tháng 7/2025. Dự kiến áp dụng chính sách hỗ trợ, khuyến khích từ 1/1/2026, nếu đề án được các cấp thông qua.

Đề án này bao gồm việc cung cấp hỗ trợ lãi suất 2%/năm cho các tài xế công nghệ khi vay vốn để thực hiện các dự án xanh. Đây là một bước đi cụ thể nhằm khuyến khích sự tham gia của các tài xế công nghệ vào quá trình chuyển đổi sang các phương tiện giao thông bền vững hơn.

Bên cạnh đó, TP.HCM cũng đang triển khai Nghị quyết số 98 của Quốc hội về cơ chế đặc thù. Theo đó, Sở Xây dựng đã xây dựng Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông với 2 giai đoạn cụ thể. Mục tiêu đến năm 2030 là 100% xe buýt của TP.HCM sử dụng điện, năng lượng xanh.

Để hiện thực hóa mục tiêu tổng quát trên, đề án đưa ra bốn giai đoạn với các mục tiêu định lượng và gắn với lộ trình thời gian cụ thể, nhằm tạo cơ sở để đo lường, đánh giá tiến độ và hiệu quả trong giai đoạn triển khai.

Các nước trên thế giới cũng đã thực hiện chuyển đổi sang xe điện, như Trung Quốc, Na Uy. Tại Trung Quốc, thành phố Thâm Quyến là một ví dụ điển hình về chính sách hỗ trợ chuyển đổi xe điện hai bánh ở cấp đô thị. Còn tại Na Uy, chính phủ đã đưa ra loạt chính sách ưu đãi mạnh mẽ và toàn diện để khuyến khích người dân sử dụng xe điện.

Trong khi đó, Sở Xây dựng TP.HCM đang phối hợp các đơn vị liên quan hoàn chỉnh dự thảo Nghị quyết, bổ sung đánh giá tác động sau khi TP.HCM sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, để triển khai đồng bộ trên toàn địa bàn TP.HCM mới. Dự kiến báo cáo UBND TP.HCM và trình HĐND TP.HCM trong quý IV/2025.

Số liệu mới nhất từ Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho thấy số lượng xe điện bán ra toàn cầu đã đạt mốc 17 triệu chiếc trong năm 2024, tăng hơn 3,5 triệu chiếc so với năm 2023. Giám đốc điều hành IEA, Fatih Birol, nhận định rằng bất chấp những biến động trong thương mại toàn cầu, xe điện vẫn duy trì một quỹ đạo tăng trưởng mạnh mẽ và giữ vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp ô tô.

Trong quý I/2025, doanh số xe điện tăng 35% so với cùng kỳ năm ngoái. Dựa trên xu hướng này, IEA dự báo rằng tổng số xe điện bán ra trong năm 2025 sẽ vượt 20 triệu chiếc. Đặc biệt, tại các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển ở châu Á, Mỹ Latin và châu Phi, doanh số trong quý I/2025 đã tăng hơn 60% so với cùng kỳ năm 2024.

Các chuyên gia cho rằng tốc độ tăng trưởng bùng nổ của xe điện có được là nhờ sự hiện diện ngày càng phổ biến của những mẫu xe với giá cả phải chăng cùng chính sách hỗ trợ từ chính phủ. Nhiều nước đã triển khai các khoản trợ cấp hào phóng để khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng loại phương tiện ‘xanh’ này.

Để thích ứng với chính sách giảm phát thải khắt khe và tranh thủ ưu đãi từ chính phủ, các hãng ô tô đẩy mạnh phát triển xe điện nhằm nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường. Cuộc đua trong lĩnh vực này đang trở nên nóng hơn bao giờ hết. Mặc dù từ năm 2022 đến nay, một số nước đã giảm trợ cấp, nhưng với ưu thế của mình, xe điện vẫn tiếp tục phủ sóng rộng rãi.

Một trong những nguyên nhân hàng đầu tạo nên sức hút của xe điện là chi phí vận hành hợp lý. Theo báo cáo của IEA, ngay cả khi giá dầu giảm xuống mức thấp nhất là 40 USD/thùng, thì chi phí sạc cho một chiếc xe điện ở châu Âu cũng chỉ bằng khoảng một nửa chi phí đổ xăng cho xe thông thường.

Xe điện cũng là giải pháp bền vững cho môi trường. Hội đồng Vận tải sạch quốc tế (ICCT) cho biết xe điện được phân phối trên thị trường châu Âu hiện nay thải ra lượng khí thải ít hơn 73% so với xe chạy bằng xăng. Điện khí hóa các phương tiện giao thông được coi là giải pháp hữu hiệu giúp các nước bảo vệ môi trường, bởi giao thông vận tải vốn là lĩnh vực chiếm tỷ trọng phát thải lớn.

Với những lợi ích mà xe điện mang lại, nhiều nước đang tăng tốc phát triển lĩnh vực đầy tiềm năng này. Mới đây, Indonesia đã khởi công dự án Hệ sinh thái công nghiệp pin xe điện, với tổng vốn đầu tư lên tới 5,9 tỷ USD. Bộ Năng lượng và Tài nguyên khoáng sản Indonesia khẳng định dự án sẽ hỗ trợ sản xuất pin với giá thành phù hợp thu nhập của đa số người dân.

Tuy nhiên, nỗ lực phủ sóng xe điện của nhiều nước vấp phải một số trở ngại do giá thành còn cao hơn xe chạy bằng xăng. Sự chênh lệch giá vẫn tồn tại ở các thị trường phương Tây. Xe chạy bằng pin ở Đức đắt hơn khoảng 20% so với xe thông thường và tại Mỹ, khoảng cách này là 30%. Bên cạnh đó, ở các nước đang phát triển, hạ tầng trạm sạc chưa đáp ứng kịp quy mô phát triển.

Nếu những khó khăn này được tháo gỡ, các chuyên gia tin rằng ngành xe điện sẽ tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian tới.