Không giống như nhiều người tưởng tượng, vị trí của Trái Đất trong không gian không được xác định ngẫu nhiên hay dựa vào hệ thống GPS. Trên thực tế, các nhà thiên văn học sử dụng kính viễn vọng vô tuyến để bắt tín hiệu yếu ớt phát ra từ các hố đen siêu lớn nằm ở trung tâm của các thiên hà xa xôi. Những tín hiệu này di chuyển hàng triệu năm ánh sáng để đến được Trái Đất và đóng vai trò như một ‘mốc tọa độ’ giúp xác định chuyển động, vị trí và tốc độ quay của hành tinh chúng ta.

Thông qua kỹ thuật trắc địa vô tuyến, các tín hiệu này được đồng bộ hóa từ một mạng lưới kính viễn vọng trên khắp thế giới, cung cấp dữ liệu cực kỳ chính xác cho các hệ thống định vị toàn cầu (GPS), điều hướng hàng không, theo dõi chuỗi cung ứng và giao dịch tài chính quốc tế. Tuy nhiên, ngành khoa học tiên tiến này đang phải đối mặt với một thách thức mới là sự phát triển không ngừng của các thiết bị không dây như Wifi, smartphone và mạng 5G, 6G.

Sự bùng nổ của các thiết bị tiêu dùng này đang chiếm dụng ngày càng nhiều dải phổ vô tuyến, gây ra sự nhiễu loạn nghiêm trọng đến tín hiệu thiên văn học. Tín hiệu vô tuyến từ vũ trụ rất yếu, trong khi tín hiệu nhân tạo trên Trái Đất lại mạnh hơn gấp hàng triệu lần, làm mờ hoặc che khuất những gì kính viễn vọng cần thu nhận. Thậm chí, các tần số từng được dành riêng cho nghiên cứu thiên văn cũng đang bị rò rỉ tín hiệu từ các thiết bị điện tử hoặc bị phân bổ lại cho mục đích thương mại.

Tình hình này đe dọa nghiêm trọng đến độ chính xác mà khoa học vũ trụ cần đạt được để duy trì các dịch vụ hiện đại mà xã hội đang phụ thuộc. Để giải quyết vấn đề, giới khoa học đề xuất thiết lập các ‘vùng im lặng vô tuyến’, nơi tín hiệu điện tử bị hạn chế nghiêm ngặt, hoặc xây dựng cơ chế bảo vệ các tần số dành riêng cho nghiên cứu. Tuy nhiên, phổ vô tuyến hiện được quản lý theo từng quốc gia, khiến việc tìm kiếm giải pháp toàn cầu trở nên khó khăn.

Trong bối cảnh công nghệ không dây tiếp tục phát triển mạnh mẽ, việc nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng chính sách quản lý phổ sóng hợp lý là điều cấp thiết. Nếu không có những giải pháp hiệu quả, bức tranh vũ trụ mà con người vẽ nên có thể sẽ bị nhiễu sóng bởi chính những tiện nghi hiện đại chúng ta đang sử dụng mỗi ngày.

Công nghệ 5G có tiềm năng đóng góp lớn vào nền kinh tế châu Á – Thái Bình Dương, với ước tính lên đến 130 tỷ USD vào năm 2030, theo một nghiên cứu gần đây của Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu (LKYSPP). Tuy nhiên, mức độ ứng dụng 5G trong khu vực ASEAN hiện còn chênh lệch đáng kể. Trong khi Singapore đã đạt mức ứng dụng 5G lên tới 48,3%, một số quốc gia thành viên ASEAN khác chỉ mới đạt dưới 1%. Các nhà nghiên cứu cho rằng nếu không có hành động phối hợp kịp thời, những chênh lệch này có thể làm sâu sắc thêm khoảng cách số và làm suy yếu năng lực cạnh tranh khu vực, khiến ASEAN bị tụt lại phía sau trong cuộc đua chuyển đổi số toàn cầu.

Giáo sư Vũ Minh Khương, Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore, nhận định rằng sự hội tụ giữa 5G và trí tuệ nhân tạo (AI) chính là hạ tầng cho đổi mới sáng tạo, thúc đẩy các lĩnh vực như sản xuất thông minh, nông nghiệp chính xác, và giao thông tự hành. Nghiên cứu của LKYSPP, dựa trên các cuộc phỏng vấn chuyên sâu và khảo sát với hơn 400 chuyên gia đến từ 8 quốc gia ASEAN, chỉ ra rằng các chính phủ cần nhìn nhận 5G như một hạ tầng chiến lược cho AI, chứ không đơn thuần là nâng cấp viễn thông. Đồng thời, cần khẩn trương thu hẹp khoảng cách kỹ năng đang cản trở doanh nghiệp áp dụng công nghệ.

Để đảm bảo tương lai số của ASEAN, báo cáo đề xuất 5 ưu tiên chiến lược: Xây dựng các chiến lược phát triển 5G-AI quốc gia với lộ trình rõ ràng đến năm 2030; thành lập cơ quan điều phối có quyền hạn thực sự tại các quốc gia thành viên ASEAN; triển khai các chính sách bao trùm, tiên tiến nhằm tăng cường khả năng tiếp cận và đổi mới; phát triển hệ sinh thái AI thông qua hợp tác công – tư; triển khai các cơ chế giám sát mạnh mẽ để theo dõi tiến độ và cho phép điều chỉnh lộ trình.

Tại Việt Nam, các nhà mạng viễn thông hiện chưa đầu tư đúng mức cho 5G. Giáo sư Vũ Minh Khương cho rằng Chính phủ cần chủ động điều phối giống như cách Singapore đang làm bằng cách kết nối các bên: nhà cung cấp công nghệ quốc tế, doanh nghiệp trong nước, người dùng và các quỹ tài trợ. Sự kết hợp giữa 5G và AI sẽ mở ra một kỷ nguyên mới cho trải nghiệm kết nối thông minh, góp phần định hình lại các ngành công nghiệp trong tương lai. Chính vì vậy, khi nói đến năng lực cạnh tranh của AI, không thể bỏ qua vai trò chiến lược của mạng 5G.

Trước những thách thức và cơ hội mà công nghệ 5G và AI mang lại, các quốc gia ASEAN cần tăng cường hợp tác và có những hành động cụ thể để thu hẹp khoảng cách số và nâng cao năng lực cạnh tranh khu vực. Việc đầu tư vào hạ tầng 5G và phát triển AI không chỉ giúp các doanh nghiệp tăng cường hiệu quả hoạt động mà còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

Nhìn chung, việc phát triển và ứng dụng công nghệ 5G và AI là một quá trình phức tạp đòi hỏi sự tham gia của nhiều bên liên quan, bao gồm cả chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Với sự phối hợp và hợp tác chặt chẽ, ASEAN có thể tận dụng được những cơ hội mà công nghệ 5G và AI mang lại để thúc đẩy phát triển bền vững và tăng cường năng lực cạnh tranh khu vực.