Lễ mừng lúa mới – Phong tục truyền thống của đồng bào Bru-Vân Kiều

Trên dãy Trường Sơn xanh thẳm, nơi những đám mây sà xuống tận mái nhà sàn, đồng bào Bru-Vân Kiều vẫn gìn giữ một phong tục truyền đời: lễ mừng lúa mới. Đây không chỉ là ngày hội của bản làng sau vụ mùa bội thu, mà còn là dịp thiêng liêng để người dân bày tỏ lòng biết ơn với trời đất, thần linh và tổ tiên đã phù hộ cho cây lúa trổ bông, trĩu hạt.

Lễ mừng lúa mới thường được tổ chức vào cuối vụ gặt, khi trong kho đã đầy lúa, trong lòng người đầy háo hức. Mỗi bản làng tổ chức lễ theo quy mô và tập tục riêng, nhưng tựu trung vẫn giữ được cốt lõi: biết ơn và cầu mong. Với người Bru-Vân Kiều, cây lúa không chỉ là thực phẩm, mà là linh hồn của sự sống, là nhịp đập của cả cộng đồng.

Trong sắc màu thổ cẩm và tiếng chiêng trầm bổng, lễ mừng cơm mới ngân lên giai điệu văn hóa dân tộc mộc mạc, sâu lắng và thấm đượm tình đất, tình người. Từ tờ mờ sáng, khói bếp đã tỏa lên từ từng nóc nhà. Những người phụ nữ trong bản thay nhau nấu xôi, đồ cơm, giã gạo nếp mới. Đĩa thịt rừng được tẩm ướp gia vị thơm nức, chum rượu cần đã được mở nắp, sẵn sàng cho buổi lễ lớn nhất trong năm.

Già làng Hồ Noi sẽ thực hiện nghi lễ chính thức. Trước bàn cúng, ông rì rầm khấn: “Ơi Giàng! Ơi thần lúa, thần núi, thần suối… xin nhận lễ của con cháu Bru-Vân Kiều. Cảm ơn đã cho mùa lúa tốt tươi, cho con cái được mạnh khỏe, bản làng được yên vui…”. Giọng khấn của già làng hòa trong làn khói của hương trầm, như kết nối giữa thế giới con người và thế giới linh thiêng.

Sau phần lễ là phần hội. Không khí nhanh chóng chuyển từ trầm mặc sang rộn ràng, tươi vui. Chiêng được mang ra, những thanh niên lực lưỡng vỗ trống, những cô gái khoác lên mình bộ váy thổ cẩm sặc sỡ, nhún nhảy theo nhịp nhạc núi rừng. Vũ điệu xoang Bru-Vân Kiều chậm rãi, dẻo dai, mang hơi thở của thiên nhiên, có núi, có sông, có gió rừng xào xạc trong từng bước chân.

Trải qua bao biến thiên của lịch sử và sự chuyển mình của đời sống hiện đại, lễ mừng lúa mới vẫn được người Bru-Vân Kiều trên dãy Trường Sơn gìn giữ như một phần máu thịt. Không chỉ là phong tục, lễ hội này còn là minh chứng cho bản sắc bền vững của một tộc người luôn sống hài hòa với thiên nhiên.

Ngày nay, chính quyền địa phương và các đồn Biên phòng đóng quân trên địa bàn luôn đồng hành cùng bà con trong việc phục dựng và tổ chức các lễ hội truyền thống. Nhiều trường học vùng cao còn đưa nội dung về lễ mừng lúa mới vào chương trình ngoại khóa, giúp học sinh người Bru-Vân Kiều hiểu và tự hào về truyền thống dân tộc mình.

Lễ mừng cơm mới không chỉ nói lên mối giao cảm giữa con người với thiên nhiên, mà còn là biểu tượng của sự cố kết cộng đồng, của tình cảm thủy chung, son sắt giữa người với người. Trong từng nắm cơm dẻo, từng điệu xoang nhịp nhàng, lễ mừng lúa mới là bản hòa ca của bản sắc, của ký ức cộng đồng được truyền từ đời này sang đời khác.

Dự án tu bổ chùa Hương Ấp, một di tích lịch sử quốc gia thuộc Khu di tích Lý Nam Đế tại tỉnh Thái Nguyên, đang được triển khai với tiến độ đáng kể. Được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thẩm định và UBND tỉnh Thái Nguyên phê duyệt vào tháng 8/2023, dự án có tổng mức đầu tư hơn 89,4 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa và dự kiến hoàn thành trong 3 năm.

Chùa Hương Ấp, hay còn gọi là Vạn Xuân tự, là một trong những di tích quan trọng trong khu vực, chứa đựng giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc. Việc tu bổ không chỉ nhằm bảo tồn những giá trị truyền thống mà còn nâng cao vị thế của di tích trong hệ thống du lịch tâm linh của tỉnh Thái Nguyên. Dự án bao gồm nhiều hạng mục quan trọng như Tam quan, Tam bảo, nhà Tổ, nhà Mẫu, lầu chuông – lầu trống, đền thờ Vua Lý Nam Đế và nhà bảo quản.

Đến thời điểm hiện tại, hạng mục Nhà Tam bảo đã hoàn thành khoảng 60% khối lượng công việc, trong khi Nhà Thờ tổ đạt khoảng 80%. Đơn vị thi công đang tập trung tăng cường nhân lực, đặc biệt là những người thợ lành nghề đến từ các làng nghề truyền thống như Đồng Kỵ (Bắc Ninh) và nhiều địa phương trong tỉnh Thái Nguyên. Đáng chú ý, phần khung cột công trình được thực hiện hoàn toàn bằng phương pháp thủ công, thể hiện sự kỳ công và tôn vinh giá trị kiến trúc, nghệ thuật truyền thống.

Sau khi hoàn thành, chùa Hương Ấp dự kiến sẽ trở thành một biểu tượng văn hóa dân tộc, là công trình kiến trúc nghệ thuật hoành tráng và uy nghiêm. Không gian thờ tự tại đây sẽ mang tính tôn nghiêm, góp phần giáo dục và nuôi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, cũng như phát huy các giá trị nhân văn.

Việc hoàn thiện dự án này không chỉ góp phần thúc đẩy du lịch tỉnh Thái Nguyên phát triển mà còn giúp hoàn thành thắng lợi Nghị quyết của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên về định hướng phát triển du lịch tỉnh Thái Nguyên đến năm 2030. Khi hoàn thành, chùa Hương Ấp sẽ là điểm đến quan trọng trong hệ thống các địa điểm thăm quan, du lịch tâm linh, hấp dẫn du khách và khẳng định vị thế văn hóa của tỉnh Thái Nguyên.